پاسخ یک سوال

به نام خداوند همه مِهر مِهر وَرز متن سوال: سلام: بسیاری از مردم معتقدند که برای انجام یک کار و کلاً در زندگی خیلی مهم است که "اعتماد به نفس" داشته باشید. می‌خواستم ببینم که آیا مفهوم اعتماد به نفس با اندیشه‌ی توحیدی و اسلامی هم خوانی دارد و اصولا اعتماد به نفس چیز خوبی است یا خیر. آیا توکل و اتکال به خدا با این اعتماد و اطمینان جمع می‌شود؟ ممنون یاعلی متن پاسخ: سلام خدمت شما کاربر گرامی بسیار شنیده و خوانده‌اید که «اعتماد به نفس» یکی از فضایل اخلاقی و رمز موفقیت انسان در فعالیت‌های فردی و تکاپوی اجتماعی اوست. چه بسیار مشاورانی که کلید درمان مراجعه کننده خود را در همین نکته دانسته و به او تأکید می‌کنند که در زندگی به خود اعتماد داشته باش تا بتوانی بر مشکلات پیش آمده فائق شوی. خلاصه نظر رایج بین کارشناسان علوم تربیتی و مشاوره در مورد اعتماد به نفس را می‌توان اینگونه نگاشت که: «اعتماد به نفس یک فضیلت اخلاقی مهم و موتور حرکتی انسان در زندگی فردی و اجتماعی اوست.» از این رو کتاب‌ها و مقالات فراوانی را می‌توان یافت که به ایجاد و تقویت چنین اعتمادی پرداخته و خواننده را به آن توصیه می‌کنند. ولی با مراجعه به منابع دینی و کتاب‌های اخلاقی و تربیتی که بر اساس آموزه‌های اسلامی نگاشته شده‌اند به نتیجه‌ای متفاوت با آنچه در بالا آمده است برمی‌خوریم که در نگاه اول بسیار تعجب برانگیز است و دلیل این شگفتی هم اعتماد و اعتقاد راسخی است که ما به آن گفته رایج داریم. از منظر دین فضیلت، آن رفتار و یا خصلتی است که آموزه‌های اسلامی آن را فضیلت بداند و در مقابل رذیلت هم آن رفتار و یا خصلتی است که آموزه‌های اسلامی آن را به عنوان رذیلت معرفی کند. اعتماد به نفس فضیلت نیست. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان چنین می‌نویسد: فضیلت آن چیزى است که خداى تعالى آن را فضیلت بداند، پس این که غربی‌ها مى‏گویند آدمى باید اعتماد به نفس داشته باشد و بعضى از نویسندگان ما نیز دنبال آنان را گرفته‏اند؛ حرف درستى نیست؛ چون دین خدا چنین چیزى را به عنوان فضیلت نمى‏ شناسد و آنچه را که خداى تعالى در قرآن کریمش فضیلت دانسته، اعتماد به خدا و افتخار به بندگى اوست. قرآن مى ‏فرماید: الَّذِینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إِیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ. همان ها كه وقتى مردم به آنها گفتند: لشكر دشمن علیه شما اجتماع كرده‏ اند، از آنها بترسید؛ ایمانشان بیشتر شد و گفتند: خدا ما را بس است و بهترین حامى است (آیه ۱۷۳ سوره آل عمران). و نیز فرموده : أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً. تمام قدرت ها در اختیار خداست (آیه ۱۶۵ سوره بقره). و باز فرموده: إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً . تمامى عزّت از آن خداست (آیه ۶۵ سوره یونس). و آیاتى دیگر. شاید مهم ترین آیه ای که در این خصوص می توان به آن استدلال نمود این آیه است: قُلْ إِنَّ صَلاتی‏ وَ نُسُکی‏ وَ مَحْیایَ وَ مَماتی‏ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ. به مردم بگو که من نماز و تمامى عبادات و زندگیم [و جمیع شؤون آن از قبیل اعمال و اوصاف] و همچنین مرگم؛ [خلاصه هر آنچه که در ظاهر مربوط به من است در واقع همه و همه] از آنِ خداوند متعال است [و من صاحب چیزی نیستم] (آیه ۱۶۲ سوره انعام). با این حساب دیگر چیزی برای بنده نمی‌ماند تا به آن اعتماد یا تکیه کند. به ناچار اگر تکیه هم هست تکیه و اعتماد به خداست که پروردگار و مدبر انسان و جهانیان است. در فرهنگ دینی بنده خدا چیزی از خود ندارد که به آن اعتماد کند بلکه باید اعتماد و تکیه و توکل او که لازمه تربیت انسان است به کسی باشد که مالک و توانای بر امور است و آن نیست مگر خداوند مالک، قادر و توانا. از این روست که قرآن پی در پی اعتماد و توکل مومنین را تنها بر خدا می‌داند و از اعتماد به نفس و توکل بر خود هیچ سخنی به میان نمی‌آورد. از آنچه گذشت به دست می‌آید که انسان نباید در مقابل خدا برای خود هویت مستقلی در نظر بگیرد و بر آن اعتماد کند بلکه باید تمام شئون خود را متعلق به او دانسته و تنها بر او اعتماد و تکیه داشته باشد. گذشته از این بحث دیگری وجود دارد که از آن به خودباوری یاد می شود. خود باوری یعنی آنکه انسان هویت انسانی، فطرت، ویژگی‌های نفسانی، فرهنگ و داشته‌های خود را بشناسد و آنها را باور کند. به آنچه دارد به عنوان یک ارزش و سرمایه بنگرد و به سادگی آنها را از دست ندهد. بداند که با آنچه خدا با عقل و فرهنگ دینی که به او داده است می تواند با اعتماد و تکیه بر او گام های مهم و بلندی را به سوی سعادت دنیا و آخرت خود و مردم جامعه‌اش بردارد. بنابراین وقتی که قرآن می‌فرماید: و لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنین‏. و [در انجام فرمان‏هاىِ حق و در جهاد با دشمن‏] سستى نکنید و [از پیش آمدها و حوادث و سختى‏هایى که به شما مى ‏رسد] اندوهگین مشوید که شما برترید (آیه ۱۳۹ سوره آل عمران). بی تردید دلیل این برتری اعتماد به نفس و یا چیزی شبیه به آن نیست بلکه ویژگی‌هایی است که اگر افراد به آن باور داشته باشند برتر خواهند بود. آن ویژگی همان ویژگی ایمان به خدا و به دنبال آن توکل و اعتماد به اوست از این رو در ادامه فرمود إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنین، اگر مومن باشید. به نظر می‌رسد اگر ما تعبیر خود باوری و ایمان به ارزش‌هایی که داریم را جایگزین تعبیر اعتماد به نفس، اعتماد به خود و غفلت از خداوند متعال، قرار دهیم توقعات و جهت گیری‌هایمان در زندگی بر اساس آموزه‌های دینی، ماهیت حقیقی پیدا کرده و می‌تواند ما را به سرمنزل مقصود برساند. با کمال میل پذیرای سؤالات دیگر شما هستیم، خدا نگهدار

تاریخ درج: 16/12/1394 | کد مطلب: 2 | تعداد نظرات: 0 | تعداد بازدید: 732